Öksürük; başta üst solunum yolu rahatsızlıkları olmak üzere pek çok hastalığın ortak belirtisidir. Etkin bir tedavi için öksürüğe eşlik eden belirtilerin doğru değerlendirilmesi çok önemlidir.
Öksürük nedir?
Öksürük bir hastalık değil, boğaz ve solunum yollarını temizlemeye yarayan bir savunma mekanizmasıdır. Öksürük, balgamlı-balgamsız ve kronik-akut olmak üzere iki farklı şekilde sınıflandırılabilir. Balgamsız öksürük, kurudur ve boğazda bir gıcık hissine neden olabilir. Eğer öksürükle birlikte balgam adı verilen sıvı geliyorsa buna “prodüktif öksürük” denir. 3 hafta ve daha uzun süren öksürükler kronik öksürük olarak kabul edilir. Akut öksürük enfeksiyonları ise sinüzit, farenjit, nezle, akciğerlere yabancı cisim kaçması gibi nedenlerle oluşur. Kronik öksürükler bazen senelerce sürebilir.
Öksürük neden olur?
Öksürüğün pek çok nedeni olabilir. Nezle ve grip, farenjit, astım, geniz akıntısı, reflü, kalp yetmezliği, tüberküloz, akciğerde sıvı toplanması gibi hastalıklar kuru öksürüğe neden olabilir. Öksürüğün en yaygın nedeni, öksürüğün soğuk algınlığının, Covid-19’un veya gribin bir parçası olduğu viral enfeksiyondur. Sinüzit, bronşit veya sigara içimi ise balgamlı öksürüğe yol açabilir. Ayrıca; kronik kulak problemleri, uzun süre kullanılan tansiyon ilaçları ve sigara da öksürük nedenleri arasındadır. Zaman zaman öksürüğün nedeni psikolojik de olabilir.
Öksürüğün süresi ve şekli nedeninin saptanması konusunda önemlidir. Geceleri ortaya çıkan, kuru ve balgamsız öksürük genellikle viral üst solunum yolu enfeksiyonuna ya da alerjiye bağlıdır. Geniz akıntısı, sinüzit ve gastroösefageal reflüye bağlı öksürükler çocuk uykuya daldıktan hemen sonra başlamaktadır. Egzersiz, hareket, gülme ve ağlama ile artan öksürük astıma işaret etmektedir. Kaba, boğuk, havlar tarzda öksürük krupta görülmektedir. Gürültülü, metalik öksürük trakeit denilen solunum yolu enfeksiyonu göstergesi olabilmektedir. Boğmacada öksürük nöbet şeklinde ve haykırır tarzdadır. Pnömoni (zatürre) ve tüberkülozda öksürük kurudur. Bronşiektazi, akciğer apsesi, kistik fibrozis gibi akciğer hastalıklarında öksürük balgamlıdır.
Öksürük ne kadar sürede geçer?
Öksürüğün ne kadar süreceği, öksürüğe neden olan etkenlere bağlı olarak değişir. Örneğin soğuk algınlığının neden olabileceği öksürük semptomu iki haftadan fazla sürebilir. Akut bronşit enfeksiyonu aniden ortaya çıkar ve genellikle 3-10 gün arasında sürer. Akut bronşitin yol açtığı öksürük şikayeti birkaç hafta devam edebilir.
Bazı durumlarda öksürük iki aydan fazla sürebilir. Bu durum kronik öksürük olarak adlandırılır.
ACAAI’ye göre, kalıcı veya kronik öksürüklerin yüzde 90’ı aşağıdakilerden kaynaklanır:
- Astım
- Kronik bronşit
- Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GÖRH)
- Postnazal damlama
- Sigara içmek
Bazı durumlarda ise kronik öksürük, kistik fibrozis, sarkoidoz, KOAH, akciğer kanseri gibi daha ciddi sağlık sorunlarına işaret edebilir.
Hamilelikte öksürüğe ne iyi gelir?
Hamilelik sırasında, annenin bağışıklık sistemi zayıflar. Bağışıklık sisteminin zayıflamasına en çok hamilelik sırasında vücuttaki hormonal dengesizlik neden olur. Bu durum hamileleri soğuk algınlığına, öksürüğe ve gribe karşı daha savunmasız hale getirebilir.
Hamile kadınlar, öksürük şikayetinde öncelikle doktorlarına başvurmalı, öksürüğün nedeni araştırılmalıdır. Bununla birlikte öksürüğe iyi gelebilecek doktora danışılarak evde uygulanabilecek bazı faktörler mevcuttur:
- Hidrasyon için günde en az 8 ila 12 bardak su içmek hedeflenmelidir.
- Limon ve bal ile karıştırılmış zencefil çayı tüketilebilir.
- Havuç, kavun, çilek gibi mevsim meyveleri, brüksel lahanası, dolmalık biber, kabak çekirdeği, badem, karalahana, mercimek gibi A vitamini, D vitamini, E vitamini, demir, selenyum ve çinko bakımından zengin besinler yoluyla da bağışıklık sistemini güçlendirilebilir.
- Ananas suyu, bromelain adı verilen güçlü bir anti-inflamatuar özellik içerir. Bu enzim, soğuk algınlığına bağlı öksürüğü yatıştırarak solunum problemlerine ve boğaz ağrısını yatıştırmaya yardımcı olabilir.
Gece öksürüğüne ne sebep olur?
Pek çok sorun gece öksürüğünü tetiklese de gece öksürüğünün en yaygın iki belirtisi asit reflü ve burun akıntısıdır. Şöyle ki uyuyan kişi gündüz ayaktayken sahip olduğu yerçekimi avantajını kaybeder. Asit reflüsü olanlarda asit özofagusa geri döner, boğazı yakıp tahriş eder ve gece öksürüğüne neden olur. Bununla birlikte burun akıntısı şikayeti yaşayanlarda mukus üst solunum yoluna akarak öksürük refleksini harekete geçirilebilir.
Sigara içmek öksürüğe neden olur mu?
Sigara içen kişilerde zaman içinde sigara sayısının artmasına bağlı olarak bronşlar balgam üretmeye başlar. Bu durum sürekli devam ederse, öksürüğün artmasına ve kronik hale gelmesine neden olabilir. Bu hastalar öksürüklerinin yalnızca sigaraya bağlı oluştuğunu düşünerek, ciddiye almazlar. Ancak, balgamlarında kan gördüklerinde öksürüğün başka bir neden bağlı olduğundan şüphelenerek doktora başvururlar. Bu durum da öksürüğün altında yatan ciddi bir hastalığın teşhisini geciktirebilir.
Reflü ve öksürük ilişkisi
Klasik reflü belirtileri arasında; göğüste yanma, ağza asit gelmesi ve ağızda acı tat sayılabilir. Bu belirtilere eşlik edebileceği gibi, bazen öksürük reflünün tek habercisi olabilir. Reflüye bağlı öksürük çoğunlukla; çikolata, kahve, alkol, baharatlı ya da yağlı yiyecekler ile şiddetlenir. Özellikle yatınca ve geceleri öksürük artar. Reflü öksürüğe neden olabildiği gibi, öksürük de reflüyü arttırabilir. Ayrıca reflünün astımı tetikleyebilmesinin yanı sıra astımlı hastalarda da reflü daha sık görülmektedir.
Geniz akıntısı öksürük yapar mı?
Geniz akıntısı, sürekli boğazı temizleme isteğine neden olarak kişinin rahatsız olmasına yol açar. Geniz akıntısının içindeki bazı iltihabi maddeler boğazı tahriş ederek gece öksürüğüne neden olabilir. Uzun süreli öksürüklerin en sık nedenlerinden biri geniz akıntısıdır. Aşırı geniz akıntısı, ayrıca ses kısıklığı ve boğaz ağrısına da neden olabilir. Bunun yanı sıra akıntı genizde östaki borusuna yakın bir yerde birikip orta kulak enfeksiyonlarına ve sinüs kanallarını tıkarsa sinüs enfeksiyonlarına da yol açabilir.
- Akciğer kanseri ve öksürük
- Koah ve astım da öksürüğe neden olur
- İlaçlar
- Tiroit bezi iltihabı öksürüğe neden olabilir
- Psikolojik nedenler öksürüğe neden olabilir
Öksürük çeşitleri nelerdir?
1. Kuru öksürük
Öksürükte balgam bulunmuyorsa bu kuru öksürük olarak tabir edilir ve boğazda gıcık bir his yaratır. Eğer ateş, mide bulantısı, halsizlik ile birlikte görülmüyorsa genellikle ciddi bir hastalık belirtisi olmasa da kuru öksürük özellikle nezle ve grip, farenjit, astım, geniz akıntısı, reflü, kalp yetmezliği, tüberküloz, akciğerde sıvı toplanması gibi durumlarda ortaya çıkar.
Kuru öksürük uzun süre geçmezse boğazda tahrişe ve akciğerlerde ağrıya yol açabilir. Şiddetli öksürük krizleri özellikle de kuru öksürükler, kişilerde krizlere neden olabilir. Kuru öksürük atakları zaman zaman baş ağrısı, baş dönmesi hatta bayılma ile sonuçlanabilir. Çok şiddetli öksürükler kasları yorabileceğinden kimi zaman idrarda kaçırmaya ve göğüs kafesinde ağrılı fıtıklara da yol açabilir.
2. Balgamlı öksürük
Eğer öksürükle birlikte balgam adı verilen sıvı geliyorsa buna ‘prodüktif öksürük’ denir. Sinüzit, bronşit veya sigara içimi ise balgamlı öksürüğe neden olabilir.
Ne yazık ki; özellikle sigara içen kişiler, öksürüğü ve balgamı sigara içmenin “normal” bir sonucu olarak kabul etmektedir. Oysa hem öksürük hem de balgam pek çok kronik ciddi hastalığın belirtisi olabilir. Bu hastalıklardan belki de en az bilineni bronşektazidir. Bunun için aslında sigara öksürüğü sanılan şikayet “bronşektazi”ye ait olabilir.
3. Alerjik öksürük
Öksürük vücudun savunma mekanizmasıdır ve solunum yollarının en üstünden en altına kadar herhangi bir noktadan kaynaklanabilir. Öksürüğü kesmek amacıyla ilaç kullanmak ve bu refleksi baskılamak çocuklarda çok tercih edilen bir uygulama değildir. Alerjen duyarlılığının neden olduğu öksürük şikayetlerinin önüne geçebilmek için öncelikle hangi alerjene karşı duyarlılığın olduğu tespit edilmelidir. Bunun için çeşitli laboratuvar testleri ve alerji deri testleri tanı koyma amacıyla uygulanabilmektedir. Alerjenin tanımlanmasından sonra uygun alerjenden kaçınma yöntemlerinin uygulanması, çevresel alerjen yükünü azaltacaktır. Ayrıca gerekli hallerde çeşitli semptom giderici ve koruyucu ilaçlar ve alerjene özgü immunoterapi (alerji aşı tedavisi) yöntemleri de tedavi basamaklarını oluşturmaktadır.
Öksürükle seyreden alerjik hastalıklar nelerdir?
Alerjik bronşiyal astım: Özellikle çocukluk çağında en sık görülen kronik solunum yolu hastalığıdır. Tekrarlayan öksürük atakları, özellikle gece ve egzersizle artan öksürük, hışıltı ve nefes darlığı ile kendini belli eder. Solunum sıkıntısına neden olabilir. Bu ataklar sırasında özellikle küçük havayolları daralmakta, ciddi solunum sıkıntısı ortaya çıkabilmektedir. Sıklıkla ev tozu akarları, polenler, hayvan tüy ve deri artıkları, küf mantarları ve hamam böceği astım ataklarını tetikleyen alerjenlerdir. Bunu yanı sıra üst solunum yolu enfeksiyonları da en önemli atak tetikleyicilerdendir.
Alerjik rinit (saman nezlesi): Alerjik rinit, tüm yıl boyu ya da mevsimsel olarak görülür. Mevsimsel alerjik rinitin en sık nedeni polen alerjisidir. Hastalarda sıklıkla ilkbahar aylarında gözlerde sulanma, kaşıntı ve üst hava yollarında da burun akıntısı, kaşıntısı ve tıkanıklığı ile hapşırık olarak klinik bulgu verir. Mevsimsel alerjik rintte ilkbahar ile birlikte ot, ağaç gibi bitkilerin polenlerinin artarak doğaya yayılması sorumludur. Tüm yıl boyunca süren alerjik rintte ise iç mekan alerjenleri önemli rol oynar.
Atopik dermatit ve besin alerjileri: Bebeklik egzaması olarak da bilinen atopik dermatit, çocukluk çağında hayatın en erken döneminde görülen alerjik hastalıklardandır. Atopik dermatiti olan bebeklerde eşlik eden besin alerjileri dikkat çekicidir. En önemli besin alerjenleri arasında inek sütü ve yumurta ön sıralarda yer alır. Bunları diğer besinler de izleyebilir. Yüzde, boyunda ve vücutta, kol ve bacaklarda kaşıntılı, kuru deri lezyonları tipiktir.
Besin alerjisi zaman zaman da sadece sindirim sistemini ilgilendiren bulgular verebilir. Beslenme problemleri, huzursuzluk, reflü, kabızlık, mukuslu ve kanlı kaka yapma besin alerjisi habercisi olabilir. Besin alerjileri ve atopik dermatit genel olarak tolerans gelişimi sonrasında iyileşir.